Uniradze. Starożytne cmentarzysko kurhanowe

Na cmentarzysku Uniradze znajdują się co najmniej 2763 kurhany. Chowano tu ludzi przez ponad 2000 lat.

Cmentarzysko zlokalizowane jest na obszarze o powierzchni ok. 6 km kwadratowych. Znajduje się tu kilka skupisk kurhanów różnych typów i różnej przynależności kulturowo-chronologicznej. Są zlokalizowane w trzech skupiskach.  Archeologowie wyróżniają cztery typy znajdujących się tu kurhanów: A – śr. do 3 m., okrągły, z płaszczem kamiennym; B – śr. 3-6 m., podłużny, z płaszczem kamiennym; C – 6-15 m., wysokość 0.8-1.4 m., zazwyczaj lekko spłaszczony, prostokątny lub wydłużony; D – śr. pow. 15 m., wysokość 2-3 m., okrągły, pokryty ziemią.

Na terenie leśnictwa Uniradze znajduje się ścieżka edukacyjna, przy której oznaczono tablicami trzy kurhany. Jeden z nich (kamienno-ziemna konstrukcja z wewnętrznym kręgiem kamiennym) przypisywany jest do kultury łużyckiej i epoki brązu. Jest on datowany na 1100-900 r.p.n.e. Składano w nim prochy ludzkie w glinianych urnach, tzw. popielnicach. Czasem wkładano do grobu broń czy ozdoby wykonane z brązu.

Inny grób opisany na trasie ścieżki edukacyjnej – to grób skrzynkowy kultury pomorskiej (VIII-III w. p.n.e.), wykonany z płaskich kamieni, przykryty kamienną płytą. W takich grobach archeologowie znajdują urny ze spopielonymi szczątkami zmarłych, a także spalonych wraz ze zmarłym ozdób, naczyń ceramicznych i szat.

Trzeci kurhan, wyeksponowany przy ścieżce edukacyjnej pochodzi z okresu wczesnego średniowiecza (X-XI w.). Wnętrze kurhanu podzielono kamiennymi murkami na osiem komór, znaleziono tam szczątki dziewięciu dorosłych i dwójki dzieci. Do ciekawostek należy fakt, że znaleziono doskonale zachowany warkocz kobiety, z wplecioną wełniana nicią i zakończony bursztynowym krążkiem. Obok znajdował się szkielet mężczyzny, a przy nim m.in. żelazny nóż i szydło z drewnianym trzonkiem, pochewka z brązową igłą i lnianą nitką. Uznano, że zmarłym był człowiek trudniący się szewstwem.

Na znajdującej się przy kurhanie tablicy umieszczono fotografie tych znalezisk oraz schematyczny opis wnętrza kurhanu.

Ze względu na swoje rozmiary i długi okres funkcjonowania, cmentarzysko w Uniradzach jest wyjątkowe w skali nie tylko Polski, ale i Europy.