Czy jest język kaszubski? Tak, choć wielu mieszkańcom naszego kraju wydaje się, że w Polsce mówi się wyłącznie po polsku. Język kaszubski nie tylko istnieje, ale prężnie się rozwija. Kaszubszczyzna mająca odrębny alfabet kaszubski posiada od 2005 roku status języka regionalnego. W języku kaszubskim wydawane są książki i czasopisma, emitowane są regionalne programy radiowe i telewizyjne. Uczniowie mają możliwość zdawania z niego egzaminu maturalnego.
Ciekawostki o języku kaszubskim
Zdaniem wielu językoznawców, dialekt kaszubski to jeden z pięciu głównych dialektów polskich, którym mówią Kaszubi zamieszkujący obecnie zwarty obszar (etniczny) historycznego Pomorza Gdańskiego (dziś województwa pomorskiego). Kaszubszczyzna należy do grupy języków zachodniosłowiańskich i lechickich. Ulegała wpływom języka dolnoniemieckiego, staropruskiego i połabskiego, choć wykazuje cechy wspólne z dialektami wielkopolskim i mazowieckim. Do zapisów tekstów w tym języku początkowo używano alfabetu ogólnopolskiego, ale nie oddawał on w pełni cech fonetycznych tego języka.
Ciekawostki o Kaszubach
W średniowieczu uważano, że nazwa Kaszuby pochodzi od długich, szerokich szat ułożonych w fałdy (huby). Według innej wersji, nazwa pochodzi od kożucha (szub – kożuch noszony na Kaszubach). Uważano też, że jego źródłem jest łacińskie słowo casa (kasza, która jest jednym z głównych posiłków Kaszubów), a to w połączeniu z niemieckim słowem „huba” daje kaszhuba, co oznaczało chatę kmiecia wraz z posiadłością ziemską. Nazwa regionu może pochodzić także od rzeczownika kaszuby, który oznaczał „wody niezbyt głębokie, wysoką trawą porosłe”.
W tradycji kaszubskiej szczególnie zapisało się panowanie króla Jana III Sobieskiego, który posiadał spore dobra w okolicy Pucka. Szlachta kaszubska licznie wzięła udział w odsieczy wiedeńskiej, co upamiętniono umieszczeniem w jej herbach gwiazd i półksiężyców. W wyniku I rozbioru Polski w 1772 roku cały obszar zamieszkiwany przez Kaszubów znalazł się w Królestwie Prus. Prusacy dążyli do zgermanizowania ludności kaszubskiej, zwłaszcza wyznania protestanckiego.
Alfabet kaszubski
Unikatowy alfabet kaszubski powstał w drugiej połowie XIX wieku. Przez dziesięciolecia język kaszubski nie był uznawany za osobny język, a jedynie za dialekt języka polskiego. Używana obecnie forma pisana języka kaszubskiego jest ewolucją formy zaproponowanej w 1879 przez Floriana Ceynowę w wydanej w 1879 w Poznaniu „Zarés do Grammatikj Kašébsko-Słovjnskjè Mòvé”.
Kto mówi po kaszubsku? Osoby posługujące się językiem kaszubskim zamieszkują głównie Polskę. Aktywne są skupiska kaszubskich emigrantów w Kanadzie. Mniej liczni Kaszubi przebywają także w Niemczech i USA. Obecnie Polskę zamieszkuje około 400 tys. osób posługujących się językiem kaszubskim, z których ponad 100 tys. deklaruje go jako język ojczysty. W Polsce istnieje kilkadziesiąt szkół, w których dzieci uczą się kaszubskiego. Na Pomorzu język kaszubski używany jest jako język liturgii w kilkunastu parafiach. Mimo to UNESCO (Organizacja Narodów Zjednoczonych ds. Oświaty, Nauki i Kultury) wciąż uznaje kaszubski za poważnie zagrożony wymarciem.
Kto mówi po kaszubsku?
Podstawowym celem lekcji kaszubskiego w szkołach jest rozwijanie umiejętności językowych i poznanie jedynego języka regionalnego w Polsce. Uczniowie uczą się szacunku do regionu, poznają historię najbliższej okolicy i odkrywają swoje korzenie. Na Pomorzu naukę języka kaszubskiego może rozpocząć każdy uczeń (nie musi posiadać korzeni kaszubskich), którego rodzic złoży odpowiedni wniosek w sekretariacie szkoły. Dla uczniów, którzy zostali zapisani na język kaszubski w szkole, nauka zaliczana jest do obowiązkowych zajęć edukacyjnych (zapis w arkuszu ocen i na świadectwie wśród przedmiotów obowiązkowych, wpływ na klasyfikację i promowanie).
Folklor Kaszubów propaguje przede wszystkim Kaszubski Park Etnograficzny, gdzie oprócz języka można poznać również bogatą kulturę Kaszubów. Główne organizacje to Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie, Stowarzyszenie Ziemia Pucka oraz Stowarzyszenie Discantus. Ważnym uzupełnieniem aktywności kaszubskich organizacji pozarządowych w zakresie rozwoju języka jest działalność regionalnych domów kultury oraz Muzeum Piśmiennictwa i Muzyki Kaszubsko-Pomorskiej w Wejherowie, a także Muzeum Ziemi Puckiej im. Floriana Ceynowy w Pucku.
Śpiewanie po kaszubsku
Muzyka towarzyszy Kaszubom od zawsze. Ludność kaszubska lubi się bawić, śpiewać i tańczyć, o czym świadczy duża ilość pieśni i tańców zachowanych do dziś. Niektórzy językoznawcy żartują, że język kaszubski jest starszy niż polski, bowiem wiele słowiańskich wyrazów w języku polskim zanikło, a w kaszubskim wciąż istnieją.
Do najpopularniejszych zwrotów kaszubskich należą: przywitanie: niech bãdzë pòchwôlony Jezës Christus lub dobri dzéń. Można też powiedzieć nieoficjalnie „cześć”: witôj, witôjtaż. Na pożegnanie powiemy: do ùzdrzeniô, ostani z Bògã, ostańta z Bògã, a dziękując: Bóg zapłac, dzãka, dzãkùjã! Przeprosiny to przeprôszóm.
Język kaszubski – przykłady / Kaszëbskò-pòlsczi słowôrzk:
- amt – urząd
- Anielczik – Anglik
- chëcz – dom
- danka – choinka
- darënk – prezent
- farwa – kolor
- fela – błąd
- gardzëk – miasteczko
- gazétnik – dziennikarz
- kamrôt – kolega
Z zabawnych słów po kaszubsku możemy wymienić m.in. gbùr – bogaty gospodarz, kùla – dziura, chójka – sosna, larwa – maska, pùpa – lalka. Starsi Kaszubi mawiają: I głëpc mądri, ga pòznô, czego mù felëje – i głupiec mądry, gdy pozna, czego mu brakuje. Albo skąpi rëchli sztëk pôlca bë so ùrznął, jakbë kòmù co dôł – skąpy szybciej kawałek palca odciąłby sobie niż komu coś dał.
Konstytucja w języku kaszubskim
Na język kaszubski została przetłumaczona Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej. Pierwsze egzemplarze tego wyjątkowego wydawnictwa zostały zaprezentowane 11 listopada 2018 roku.