Kaszuby wyróżniają się bardzo ciekawym folklorem. Mimo wielu przeciwności losu dorobek wielu miejscowych pokoleń nie tylko przetrwał, ale jego popularność wciąż rośnie dzięki pieczołowitej ochronie tradycji przez mieszkańców tych terenów. Najbardziej znaną dziedziną sztuki ludowej Kaszub jest haft, czyli kaszëbsczi wësziwk. Tak bogatego rzemiosła próżno szukać w innych regionach kraju.
Folklor Kaszubów propaguje przede wszystkim Kaszubski Park Etnograficzny, gdzie oprócz języka kaszubskiego można poznać bogatą kulturę Kaszubów. Ważnym uzupełnieniem aktywności kaszubskich organizacji pozarządowych jest działalność regionalnych domów kultury oraz Muzeum Piśmiennictwa i Muzyki Kaszubsko-Pomorskiej w Wejherowie, a także Muzeum Ziemi Puckiej im. Floriana Ceynowy w Pucku.
Haft kaszubski – historia
Długą tradycję ma kaszubski haft, który początkowo powstawał w klasztorach norbertanek w Żukowie i benedyktynek w Żarnowcu. Motywy identyfikowane jako kaszubskie umieszczano już w XVII i XVIII wieku na czepcach oraz obrusach ołtarzowych i innych przedmiotach kościelnych. Tkaniny zdobiono motywami roślinnymi (tulipanami, liliami, margaretkami i owocami granatu), które w XX wieku zaadoptowano do wielobarwnego haftu kaszubskiego.
Symbolika kaszubskiego haftu
W hafcie kaszubskim występuje siedem podstawowych kolorów związanych z legendą o powstaniu Kaszub. Kolor chabrowy symbolizuje piękne kaszubskie jeziora, niebieski oznacza kaszubskie niebo, granatowy jest jak niezmierzona głębia morza, żółty wyraża zboża dojrzewające na polach i słońce, zielony symbolizuje lasy pełne zwierza, czerwony jest jak krew, którą każdy Kaszub gotów przelać w obronie swojej ziemi, a brązowy i czarny oznaczają ziemię czekającą na zasiew.
Sztuka kaszubskiego haftu zdominowana jest motywami i kompozycjami roślinnymi. Najpopularniejsze z nich to zaczerpnięte z okolicznej przyrody bratki, chabry, dzwonki, koniczynki, margaretki, niezapominajki, słoneczniki i róże. Haft nie oparł się jednak wpływom obcym, co zauważyć można w motywach takich, jak granat, palmeta, tulipany czy akanty, które były stosowane głównie w klasztorach.
Kaszubski haft – tradycja
Na przełomie XIX i XX wieku wykształciły się różne szkoły haftowania. W odmianie haftu wywodzącej się od norbertanek z Żukowa używa się siedmiu kolorów: trzech odcieni niebieskiego (jasny i średni niebieski oraz chabrowy), żółtego, zielonego, czerwonego i czarnego. Wśród motywów najpopularniejsze są tulipany, rozety, serca (wypełniane krateczką) i koniczyny.
Haft kaszubski – wzory
Najstarsza, wdzydzka szkoła charakteryzuje się bogatym wzornictwem z wyjątkowo kolorowymi kompozycjami z przewagą niebieskiego, czerwonego, zielonego, czarnego i żółtego. Pucka szkoła haftu wywodzi się od sióstr z Żarnowca (najpierw cysterki, potem benedyktynki). W jej kolorystyce przeważa kilka odcieni niebieskiego. Pojawiają się także stylizowane elementy mikołajka nadmorskiego, sieci i fal. Co ciekawe, mikołajka mają w swoich herbach niektóre nadbałtyckie miejscowości, np. Dziwnów i Ustronie Morskie.
Na podstawie tradycji szkoły żukowskiej i puckiej powstała szkoła wejherowska, w której stosuje się takie motywy, jak dalie, chryzantemy, liście bzu i borówek. W kolorystyce pojawia się więcej czerwieni i żółtego. Szkoła uznawana obok słupskiej za najmłodszą narodziła się w 1957 roku z inicjatywy Franciszki Majkowskiej, siostry działacza kaszubskiego oraz pisarza Aleksandra Majkowskiego. Haft ze szkoły wejherowskiej jest wyraźnie „cięższy” niż żukowski. Znawcy twierdzą, że widoczne jest podobieństwo do szkoły wdzydzkiej.
Symbolika kaszubskiego haftu
Ciekawostką jest szkoła z Borów Tucholskich, gdzie tradycyjne kolory kaszubskie zamienione zostały na siedem odcieni złota i brązu. Dzięki użyciu wijących się wąsów i łodyżek motywy wyróżnia lekkość. W tradycji kaszubskiej wyróżnia się haft czepcowy, który pierwotnie wykonywany był złotą i srebrną nicią na aksamicie. W ten sposób ozdabiano czepce i kamizelki. Obecnie wzory haftu czepcowego wykonuje się także na serwetach i obrusach, stosując do wyszywania białą lub żółtą nić.
Najmłodsze szkoły haftu powstały w Słupsku i Gdańsku. Wzornictwo słupskie zostało odtworzone na podstawie średniowiecznych odkryć archeologicznych i zbieractwa elementów zdobniczych rękodzieła, takiego jak meble, ceramika czy sprzęty gospodarstwa domowego. Haft gdański natomiast opiera się na trzech odcieniach koloru niebieskiego, odwołując się do biało-kobaltowej ceramiki importowanej w XVII i XVIII wieku z Niderlandów.
Kaszubski haft – znaczenie
Haft kaszubski w sztuce ludowej jest tradycją przekazywaną z pokolenia na pokolenie, która buduje tożsamość mieszkańców regionu. Służy umacnianiu poczucia przynależności do grupy, symbolizując jej wewnętrzną jedność. Etnografowie podkreślają znaczenie haftu kaszubskiego, uważając, że jest jednym z tych rzemiosł, które odróżnia Kaszubów od innych. W uznaniu tej misji haft kaszubski został dwukrotnie wpisany na Krajową Listę Niematerialnego Dziedzictwa Narodowego.
W edukacji i promocji regionu haft odgrywa znaczącą rolę, zyskując popularność nie tylko na Kaszubach, ale i poza granicami Polski. Cały czas rozwija się, dostosowując się do nowych trendów i technologii, a jednocześnie zachowując swoje korzenie. Współcześni artyści i rzemieślnicy włączają tradycyjne wzory do projektów takich, jak odzież, akcesoria, dekoracje wnętrz, biżuteria, murale czy obrazy.
W skansenie we Wdzydzach Kiszewskich można podziwiać hafty wykonane według szkoły wdzydzkiej – od najstarszych tkanin, jak fragmenty sukni Teodory Gulgowskiej z 1910 roku po prace współczesne zrealizowane już w XXI wieku.
