Najbardziej znaną na świecie Kaszubą był Gunter Grass, pisarz, rzeźbiarz i grafik urodzony w 1927 roku w niemiecko-kaszubskiej rodzinie w Wolnym Mieście Gdańsku. Dorastał we Wrzeszczu podczas II wojny światowej, a pod koniec życia przyznał się do służby w Waffen-SS. Komitet Noblowski, który przyznał mu nagrodę, przekonywał, że pisze dzieła, w „których wesołe czarne bajki przedstawiają zapomniane oblicze historii”.
Gunter Grass urodził się w 1927 roku w Gdańsku-Wrzeszczu w rodzinie polsko-niemieckiej. Podczas II wojny światowej uległ propagandzie nazistowskiej, czego rezultatem była walka w szeregach armii niemieckiej. W latach 1944-46 w niewoli amerykańskiej, następnie pracował jako robotnik rolny i górnik oraz studiował sztukę w Düsseldorfie i Berlinie.
Grass Gunter – kaszubskie korzenie
Ojcem przyszłego noblisty był kupiec Wilhelm Grass, z pochodzenia Niemiec, ewangelik, a matką Kaszubka Helena z domu Knoff, katoliczka. Günter i jego młodsza siostra zostali ochrzczeni w kościele pod wezwaniem Najświętszego Serca Pana Jezusa we Wrzeszczu i wychowani na sposób katolicki.
Kontrowersje wokół Guntera Grassa
W czasie wojny Gunter Grass zgłosił się do służby w niemieckiej marynarce wojennej, ale nie został przyjęty z powodu młodego wieku. W 1943 roku wcielono go do paramilitarnej Służby Pracy Rzeszy. W jakiej formacji służył Gunter Grass? W listopadzie 1944 rozpoczął służbę wojskową jako strzelec czołgowy w Waffen-SS. Otrzymał przydział do 10. Dywizji Pancernej „Frundsberg”.
Grass pamiętał o kaszubskich korzeniach. Wśród jego krewnych byli Kaszubi i Polacy, ale sam należał do kręgu kultury niemieckiej. Po wojnie część jego kaszubskiej rodziny wyjechała do Niemiec, inni zostali w Gdańsku. Do powojennej Polski i na Kaszuby po raz pierwszy przyjechał pod koniec lat 50. W wywiadach wielokrotnie przywoływał scenę odwiedzin kaszubskich krewnych. Spotykał się z rodziną zawsze ilekroć przyjeżdżał do Polski.
Grass… nazistą?
Pisarz przyznał się do swojej nazistowskiej przeszłości dopiero w 2006 roku. Autobiograficzna książka Guntera Grassa „Peeling the Onion” („Przy obieraniu cebuli”) była rozrachunkiem z przeszłością. Wyznanie to wywołało lawinę krytyki zwłaszcza w Polsce. Wcześniej opowiadał o swoim pobycie w Hitlerjugend, gdzie został poddany praniu mózgu. Twierdził jednak, że nigdy nie oddał strzału i że nie był świadomy okrucieństw tej formacji na frontach II wojny światowej oraz w obozach koncentracyjnych.
Światową sławę i Nagrodę Nobla przyniosła mu tzw. Trylogia gdańska, złożona z książek pt. „Blaszany bębenek“ (Die Blechtrommel 1959), „Kot i mysz“ (Katz und Maus 1961) oraz „Psie lata“ (Hundejahre 1963). Pisał w nich o mieście na pograniczu kulturowym, które jest małą ojczyznę dla żyjących obok siebie Polaków, Niemców i Kaszubów. W 1993 Rada Miasta przyznała pisarzowi tytuł Honorowego Obywatela Miasta Gdańska.
O czym jest Blaszany bębenek?
Głównym bohaterem „Blaszanego bębenka” jest chłopiec Oskar wychowany w trzech kulturach: kaszubskiej, niemieckiej i polskiej. Losy Niemców, Polaków i Kaszubów przeplatają się ze sobą w Wolnym Mieście Gdańsku, gdzie rodzi się hitleryzm. Po beztroskim dzieciństwie Oskara przeżywamy wraz z nim tzw. kryształową noc, obronę Poczty Gdańskiej, wkroczenie wojsk sowieckich do Gdańska, ucieczkę Niemców i początki RFN.
Najważniejsze powieści G. Grassa
Günter Grass napisał wiele powieści, w których tłem była II wojna światowa i zbrodnie wojenne nazistów. Inne najbardziej znane jego dzieła to „Z dziennika ślimaka”, „Szczurzyca” oraz „Wróżby kumaka”, sarkastyczna opowieść o polsko-niemieckim pojednaniu.
Książka „Z dziennika ślimaka” zawiera wyraźny wątek autobiograficzny. Pisarz twierdzi, że najwłaściwszą drogę życiową jest stopniowa przemiana. Jej symbolem ma być ślimak, rozważnie i wytrwale zdążający do celu. Bohaterem powieści jest gdański profesor gimnazjalny, który na Kaszubach przez pięć lat ukrywał się przed hitlerowcami.
Za co Grass dostał Nobla?
W 1999 roku Grass został uhonorowany Literacką Nagrodą Nobla. Komitet w Sztokholmie uzasadniał, że „dał literaturze niemieckiej po latach językowego moralnego zniszczenia nowy początek”. Charakterystyczną cechą jego stylu literackiego jest sposób, w jaki miesza elementy autobiograficzne i historyczne z wydarzeniami fikcyjnymi, które wspólnie tworzą ironiczną satyrę społeczną.
W 2009 roku noblista wydał swoją ostatnią powieść „Skrzynka”. W następnych latach rzadko pisał, ale często zabierał głos w ważnych sprawach politycznych i społecznych. W 1985 potępił wizytę prezydenta Ronalda Reagana i kanclerza RFN Helmuta Kohla na cmentarzu wojskowym w Bitburgu w Niemczech, gdzie pochowano kilku żołnierzy SS.
W 2012 Izrael uznał go za persona non grata, gdyż Grass nazwał państwo żydowskie „zagrożeniem dla światowego pokoju”. Doszło do tego po tym, jak rząd Niemiec sprzedał Izraelowi okręty podwodne zdolne przenosić broń jądrową.
Grass – korespondencja z Wałęsą
Po ujawnieniu wstydliwej przeszłości, w 2006 roku Gunter Grass napisał list do prezydenta Gdańska Pawła Adamowicza, z którym ten zapoznał Lecha Wałęsę. Wcześniej b. przewodniczący „Solidarności” zagroził, że zrezygnuje z honorowego obywatelstwa Gdańska, jeżeli pisarz nie wyjaśni gdańszczanom okoliczności swojej służby w Waffen-SS.
W wywiadzie dla niemieckiej telewizji Grass poinformował, że nie zrzeknie się honorowego obywatelstwa Gdańska. Po zapoznaniu się z treścią listu Lech Wałęsa oświadczył, że przekonały go tłumaczenia pisarza. Przyznał jednak, że Grass nigdy nie otrzymałby wyróżnienia, gdyby było wiadomo, że służył w SS.
