Od kiedy bywam na Kaszubach, o Damroce słyszę od czasu do czasu. W końcu postanowiłem wyjaśnić, kim była kaszubska księżniczka. Do tej opowieści trafiłem wędrując śladami zapadłych zamków na Kaszubach.
W tym momencie trudno nie zadać tego pytania:
Legendy, legendami, ale – skoro to postać historyczna, to co o Damroce możemy powiedzieć „na pewno”? Okazuje się, że „na pewno” możemy powiedzieć bardzo niewiele.
Największe wątpliwości budzi zapisana w klasztornych spisach nekrologicznych data jej śmierci – 25 maja 1223 roku. Wydaje się mało prawdopodobna. Z podań ludowych wynika, że w chwili śmierci była dorosłą kobietą. Tymczasem jej ojciec – Świętopełk, urodził się w roku 1195. W dniu śmierci swojej (dorosłej) córki miałby więc… 27 lat.
To nie jedyna wątpliwość. Oddajmy głos najbardziej zasłużonemu dla kaszubszczyzny historykowi.
Tajemnicze imię i kaznodziejskie „miracula”
Jak pisze Gerard Labuda w „Historii Kaszubów w dziejach Pomorza”: Z (…) dramatycznego tworzywa pochodzi legenda o księżniczce imieniem Damroka, córce Świętopełka, poganina, która miała umrzeć według wiarygodnych zapisów klasztoru oliwskiego i żukowskiego w dniu 25 V 1223 roku. Powyższe zapiski nekrologiczne pochodzą dopiero z XVII wieku, a więc z całą pewnością nie ma w nich rzeczowego uzasadnienia data roczna, dopisywana również w pozostałych wspominkach w czasie późniejszym; należy się też liczyć ze zniekształceniem samego imienia, które w takiej postaci nie występuje na ziemiach polskich – istnieje tylko imię męskie księcia lucickiego: Dumar. Wreszcie możliwy jest też błędny odczyt poszczególnych liter imienia; najbardziej zbliżony do rzeczywistości może być zapis: Dobroka, Dobrawa (…).
Legenda składa się z dwóch części: jedna, zgoła powieściowa, nawiązuje do faktów zawierania małżeństw u Słowian przez porwanie oblubienicy, druga bardziej realistyczna, ukazuje ją jako fundatorkę kościoła w Chmielnie. Obie są w swej genezie bezczasowe.
Według pierwszej jakiś woj, gdy zabiegał o jej rękę i otrzymał odmowę, porwał ją z jej chmieleńskiego dworu i osadził w swoim, z nadzieją, że tu uzyska jej przyzwolenie. Z tego zamknięcia wyzwoliła ją piastunka, obdarzona właściwościami nadprzyrodzonymi, wysyłając podczas burzy do miejsca jej pobytu dwa łabędzie, które drogą powietrzną przeniosły ją do Chmielna. Jeszcze w roku 1248 legat papieski, Jakub z Leodium, na synodzie wrocławskim zabraniał często „w tych stronach” praktykowanego „porywania dziewic”. Jest to więc motyw „wędrowny”, który w pewnym momencie sztucznie związano z Damroką.
Trudniejsza do zinterpretowania jest powieść druga…”
Druga legenda opowiada o założeniu kościoła w Chmielnie. W skrócie (przy innej okazji poświęcimy więcej uwagi tej opowieści): Damroka ufundowała kościół, a jej ojciec – poganin, gdy zorientował się, że to świątynia chrześcijańska, nie zaś pogańska (sam był poganinem), wściekł się i kazał córkę przybić do drzwi kościoła. Drzwi razem z księżniczką wrzucono do jeziora.
Jak pisze Gerard Labuda: W wieku XIII mnisi zakonów kaznodziejskich zaczęli odwoływać się w owych kazaniach do przykładu cudów zdziałanych przez osoby zasłużone dla Kościoła; pod nazwą „miracula” gromadzono w nich rozmaite osobliwe opowieści, mniej lub bardziej wiarygodne, często jawnie zmyślone. W tej atmosferze można szukać źródła obu legend, z których ta pierwsza ma wyraźnie polor świecki, a więc wtórnie do niej wpleciona, natomiast druga ma wyraźnie męczeński wątek, nadający się do upowszechnienia w kazaniach.
Nietrudno sobie wyobrazić, jak zapewne ta legenda ewoluowała w kazaniach: Damroka nie chciała legnąć w łożu z poganinem bez chrześcijańskiego ślubu, a białe łabędzie spłynęły jej na pomoc nie na skutek czarnej magii, ale z samych niebios.
[Cytaty pochodzą z: Gerard Labuda, Historia Kaszubów w dziejach Pomorza, tom. I Średniowiecze, Instytut Kaszubski w Gdańsku, Gdańsk 2006, s. 256 – 257.]
