Na Roztoczu wśród zielonych i czystych lasów meandruje Tanew. Nie jest to rzeka jak setki innych, gdyż skrywa prawdziwe skarby w postaci malowniczych progów skalnych, przez które przetacza się woda. Na zakolu Tanwi w dawnej miejscowości Rebizanty na odcinku 400 m znajdują się 24 wodospady zwane popularnie szumami, które w plebiscycie dziennika Rzeczpospolita zostały uznane za jeden z „7 Cudów Polskiej Natury”, a w konkursie National Geographic Traveler na „7 Nowych Cudów Polski” otrzymały tytuł laureata.
Co to są szumy na Tanwi? To największa atrakcja turystyczna Roztocza. Na Tanwi znajdują się niewysokie wodospady zwane szumami. Można je znaleźć również na innych okolicznych potokach – na Jeleniu, Sopocie i Szumie.
Krótka historia i geografia rzeki Tanew
Tanew to jedna z najpiękniejszych rzek w południowo-wschodniej Polsce w dorzeczu Wisły o długości 113 km i powierzchni zlewni ponad 2,3 tys. km kw. Rzeka wypływa na południowym Roztoczu z bagien między wsiami Stara Huta i Złomy Ruskie w okolicy wsi Wola Wielka. Jej nazwa prawdopodobnie pochodzi z czasów, gdy na tych terenach mieszkali Goci.
Malownicza rzeka płynie na północny wschód i przepływa przez Narol. Kilka kilometrów na północ od Tanwi leży letniskowa miejscowość Susiec. W okolicach Suśca do Tanwi uchodzi rzeczka Jeleń z najwyższym naturalnym wodospadem na Roztoczu (1,5 m). Dalej Tanew meandruje południowym skrajem Puszczy Solskiej w kierunku zachodnim. Rzeka wpada do Sanu w miasteczku Ulanów z ujściem na wysokości 154 m n.p.m.
Powstawanie szumów. Procesy geologiczne i hydrologiczne
Rozwój budowy geologicznej Roztocza zachodził podczas dwu cykli sedymentacji pokrywy osadowej w mezo-kenozoiku. W kredzie osadziły się wapienie o łącznej miąższości 1200 m, a w trzeciorzędzie skały osadowe osiągnęły około 100 m.
Osady, które dzisiaj obserwujemy na Roztoczu, tworzyły się ok. 20-12 mln lat temu w gorącym, szybko parującym, płytkim zbiorniku morskim stanowiącym zatokę wielkiego oceanu, który łączył się w jedną całość z morzami Czarnym i Kaspijskim oraz Jeziorem Aralskim. Kilka milionów lat temu ocean wysechł na terenach Roztocza i Kotliny Sandomierskiej, co ilustrują liczne mity i historie związane z szumami na Tanwi.
Na Roztoczu spotykamy skały miocenu i wcześniejsze kredowe osady z licznymi skamieniałościami organizmów morskich (amonitów, belemitów, jeżowców, ramienionogów, ślimaków, glonów czy małży), które żyły w przybrzeżnej strefie ciepłego oceanu. Osady z tamtego okresu to przede wszystkim wapienie, iły, piaskowce, gipsy i sole.
Cały kompleks skalny Roztocza został poddany siłom tektonicznym, które go wyniosły i pofałdowały, w wyniku czego uległ spękaniu. Dlatego obfituje w liczne uskoki podłużne i poprzeczne do osi regionu, które powstały w trakcie formowania Karpat. Spływające z Roztocza potoki doprowadziły do odsłonięcia spękań i uskoków w mioceńskich osadach. Tak powstały szumy. Rola kaskad i progów wodnych jest przedmiotem badań geologów i hydrologów.
Unikalne walory przyrodnicze
Rezerwat „Nad Tanwią” powstał w 1958 roku. Obejmuje powierzchnię ok. 41 ha i położony jest na wysokości ok. 235 m n.p.m. Chroni najpiękniejsze fragmenty dolin rzeki Jeleń i Tanew wraz z seriami małych wodospadów. Rośnie w nim ciekawa szata roślinna. Z rzadkich i chronionych roślin występuje tu widłak jałowcowaty, bez koralowy i porzeczka alpejska. Żyją również rzadkie ptaki: bocian czarny, pliszka górska i zimorodek.
Na gruntach Nadleśnictwa Narol we wsi Huta Złomy znajduje się leśno-torfowiskowy rezerwat Źródła Tanwi, utworzony 1998 roku na powierzchni 186,5 ha. Głównym celem ochrony jest zachowanie ze względów naukowych i dydaktycznych naturalnych zespołów torfowiskowych oraz borówkowo-bagiennych, wilgotnych, sosnowych i mieszanych wraz z licznymi gatunkami chronionych roślin zielnych. Z rezerwatu wypływają trzy źródła Tanwi.
Flora i fauna wokół Tanwi
Flora w rezerwacie reprezentowana jest przez 74 gatunki roślin naczyniowych. Najczęściej występującymi gatunkami na terenie rezerwatu są żurawina błotna, modrzewnica zwyczajna, bagno zwyczajne, wełnianka pochwowata, czermień błotna, borówka bagienna, borówka brusznica, rosiczka okrągłolistna, gorysz błotna, przytulia błotna, torfowce (błotny, nastroszony), płonnik pospolity oraz turzyce (dzióbkowata, brzegowa i pęcherzykowata).
Bogaty jest również świat zwierząt. Zobaczyć tu możemy m.in. takie ptaki, jak zięba, kos, rudzik, śpiewak, bogatka, kukułka, a z drapieżnych myszołów, trzmielojad i orlik krzykliwy. Z ssaków zaobserwowano m.in. lisa, borsuka, jelenia europejskiego, sarnę i dzika.
Praktyczne informacje dla turystów. Jak dojechać i gdzie się zatrzymać?
Szlak szumów rozpoczyna się w miejscowości Huta Szumy w przysiółku Rebizanty. To najlepsze miejsca do obserwacji szumów. Przy drodze jest spory parking. Aby wejść na szlak, z parkingu należy udać się wzdłuż drogi w kierunku rzeki, przejść przez most i zaraz za nim zejść po schodkach na prawo nad brzeg Tanwi.
Znajdują się tu liczne atrakcje dla miłośników przyrody i fotografii. Jak odpowiedzialnie korzystać z uroków Tanwi? Wycieczkę dobrze jest rozpocząć rano, kiedy nie ma wielu turystów na szlaku. Trasa jest trudno dostępna dla wózków dziecięcych. Warto zabrać ze sobą spray na komary.
Popularne szlaki i trasy wzdłuż Tanwi
Trasę wyznacza niebieski szlak PTTK zwany szlakiem szumów, który wiedzie prawie cały czas przy brzegu rzeki. W kilku miejscach można przejść na drugą stronę rzeki po drewnianych mostkach. Szlak niebieski biegnie lewym brzegiem Tanwi, a żółty na drugą stroną rzeki do wodospadu na Jeleniu.
