Nawet osoby dobrze wykształcone nie potrafią często wskazać na mapie, gdzie leżą Kaszuby, nie wspominając o elementarnej wiedzy na temat kultury i tradycji Kaszubów. Czy Kaszubi są narodem? – zastanawia się wielu mieszkańców naszego kraju. Mimo zawiłości historii grupa etniczna ze specyficzną mową i wyraźnym poczuciem odrębności deklaruje przywiązanie do polskości. Kaszubi mają swój herb, język, flagę, hymn i folklor. Dzięki wspólnym wartościom potrafili przetrwać germanizację jako jednolita społeczność.
Czy Kaszubi są narodem? Język kaszubski jest uznany jako język regionalny, ale prawo nie przyznaje Kaszubom statusu mniejszości etnicznej lub narodowej. W języku kaszubskim wydawane są książki i czasopisma, emitowane są regionalne programy radiowe i telewizyjne. Kaszubski używany jest jako język liturgii w kilkunastu parafiach.
Unikatowy alfabet kaszubski powstał w drugiej połowie XIX wieku. Przez dziesięciolecia język kaszubski nie był uznawany za osobny język, a jedynie za dialekt języka polskiego. Używana obecnie forma pisana języka kaszubskiego jest ewolucją formy zaproponowanej w 1879 przez Floriana Ceynowę. Współcześnie na język kaszubski została przetłumaczona Konstytucja RP. Pierwsze egzemplarze tego wyjątkowego wydawnictwa zostały zaprezentowane 11 listopada 2018 roku.
Symbole Kaszub
Kaszubi wywodzą się bezpośrednio z grupy plemion słowiańskich zwanych Pomorzanami, którzy pierwotnie mieszkali na pograniczu Mazowsza i dawnych ziem pruskich. W VI-VII wieku wywędrowali na Pomorze, gdzie zaczęli tworzyć osobne plemiona ze zwierzchnictwem lokalnych książąt. Mieszko I oraz Bolesław Chrobry narzucili Pomorzanom swoja władzę dzięki budowie grodów i misjom chrystianizacyjnym w Gdańsku i Kołobrzegu.
W wyniku pierwszego rozbioru Polski w 1772 roku cały obszar zamieszkiwany przez Kaszubów znalazł się w Królestwie Prus. Prusacy dążyli do zgermanizowania ludności kaszubskiej, zwłaszcza wyznania protestanckiego. Traktat wersalski w 1919 roku włączył większość Kaszub do II RP. Tylko zachodni skraj regionu znalazł się w Rzeszy, a niewielka część na wschodzie w granicach Wolnego Miasta Gdańska. Po II wojnie światowej całe Kaszuby stały się częścią wspólnego państwa polskiego.
Geneza symboliki Kaszubów z wyjątkiem hymnu sięga średniowiecza, gdy na Pomorzu kształtowała się państwowość kaszubska. Zdaniem wielu językoznawców, dialekt kaszubski to jeden z pięciu głównych dialektów polskich, którym mówią Kaszubi zamieszkujący obecnie obszar województwa pomorskiego. Kaszubszczyzna należy do grupy języków zachodniosłowiańskich i lechickich. Ulegała wpływom języka dolnoniemieckiego, staropruskiego i połabskiego, choć wykazuje cechy wspólne z dialektami wielkopolskim i mazowieckim.
Herb Kaszub
Herbem Kaszub jest czarny gryf zwrócony w prawo na tarczy koloru złotego (żółtego), na ogół bez korony. Jest to zwierzę mityczne z ciałem lwa, głową i skrzydłami orła. Wizerunek mógł przywędrować na Pomorze z Ziemi Świętej, dokąd na wyprawy krzyżowe udawali się zachodniopomorscy książęta. Występował też jako znak księstwa kaszubskiego na wielopolowym herbie Pomorza Zachodniego z czasów Bogusława X Wielkiego.
Gryf, który jako godło heraldyczne uosabiał w średniowiecznej heraldyce męstwo i odwagę, pojawił się pod koniec XII wieku na pieczęciach władców Księstwa Pomorskiego zwanych Gryfitami. Od XIII wieku Gryfici obok tytułu książąt Słowian i Pomorzan posługiwali się także tytułem książąt Kaszubów. Początkowo było to godło książąt kaszubskich – zachodniopomorskich (1214), a później stał się herbem wielu miast pomorskich i godłem całego Pomorza i Kaszub.
Flaga Kaszub
Zgodnie z zasadami heraldyki, flaga kaszubska dzieli się na dwa podłużne pasy o barwach identycznych, jak herb regionu. Górny ma barwę czarną (barwa godła), a dolny żółtą (złoty kolor tarczy herbowej oddany za pomocą barwy żółtej). W związku z tym, barwami narodowymi Kaszubów są kolory czarny i żółty.
W czasach współczesnych do pierwszego publicznego użycia flagi kaszubskiej doszło 18 sierpnia 1929 roku w Kartuzach przy okazji utworzenia Zrzeszenia Regionalnego Kaszubów. Dzień ten został przyjęty przez stowarzyszenie Kaszëbskô Jednota jako Święto Flagi Kaszubskiej.
Hymn Kaszub dwie pieśni
Za pieśń reprezentacyjną Kaszub uznaje się utwór „Tam, gdze Wisła òd Krakòwa”. Autorem słów jest poeta, dziennikarz i wydawca kaszubski Hieronim Derdowski. Utwór zwany też Marszem kaszubskim jest częścią poematu „O panu Czorlinsczim, co do Pucka po Sece jachoł” wydanym w Toruniu w 1880. Muzykę do Marszu kaszubskiego napisał Feliks Nowowiejski.
W 2017 roku Rada Naczelna Zrzeszenia Kaszubsko Pomorskiego podjęła uchwałę zalecającą wykonywanie Marszu kaszubskiego jako hymnu kaszubskiego. Utwór ten do dzisiaj słyszymy w czasie ważnych uroczystości.
Do miana hymnu kaszubskiego pretenduje także „Zemia Rodnô” (1974) autorstwa poety i pieśniarza Jana Trepczyka, którą codziennie w południe można usłyszeć w Radiu Kaszëbë jako „nôrodny kaszëbsczi himn”. Pieśń odwołuje się do książęcej przeszłości Kaszub i Pomorza, kiedy ojczysta ziemia sięgała „od Gdańska aż do bram Roztoki” (Rostock dzisiaj w Niemczech).
Kaszëbsczi marsz
Symbolem przywiązania Kaszubów do polskości są słowa Hieronima Jarosza Derdowskiego „Nie ma Kaszub bez Polonii, a bez Kaszub Polści” („Nie ma Kaszub bez Polski i bez Kaszub Polski”).
W Marszu kaszubskim znajdujemy m.in. takie słowa:
„Tam gdze Wisła òd Krakòwa
W Pòlsczé mòrze płënie
Pòlskô wiara, pòlskô mowa
Nigdë nie zadżinie”.
