Kaszuby to piękna kraina historyczna będąca częścią Pomorza. Zasięg tego regionu wyznaczają miejscowości, gdzie zamieszkują Kaszubi, grupa etniczna ze specyficzną mową i wyraźnym poczuciem odrębności. Czy Kaszubi są narodem? – zastanawia się wielu mieszkańców centralnej i południowej części naszego kraju. Obecnie w Polsce mieszka ok. 400 tys. osób posługujących się językiem kaszubskim, z tego ok. 100 tys. deklaruje, że jest to ich język ojczysty. Czy Kaszubi to Polacy? – wyjaśniamy zawiłości.
W średniowieczu uważano, że nazwa Kaszuby pochodzi od długich, szerokich szat ułożonych w fałdy (huby). Nazwa regionu może pochodzić także od rzeczownika kaszuby, który oznaczał „wody niezbyt głębokie, wysoką trawą porosłe”. Pierwsza wzmianka o plemieniu kaszubskim pojawiła się w dziele Grzegorza IX z XIII wieku. Kaszubi świętują rocznicę tego wydarzenia jako Dzień Jedności Kaszubów.
Kaszuby – jaki to rejon Polski?
Kaszuby rozciągają się od Konarzyn i Brus koło Chojnic aż po Trójmiasto oraz Mierzeję Helską. Jest to region graniczący od wschodu z Kociewiem, od południa z ziemią chełmińsko-dobrzyńską oraz Kujawami, a od zachodu z Krajną i Pomorzem Zachodnim. Na północy Kaszub znajduje się wybrzeże Morza Bałtyckiego.
Według różnych źródeł, jest aż siedem miast, które bywają określane mianem stolicy regionu. Są to Wejherowo, Gdańsk, Kartuzy, Kościerzyna, Bytów, Puck oraz Lębork. Obecnie przeważa opinia, że stolicą Kaszub jest Gdańsk, gdzie mieszczą się główne instytucje kaszubskie, jak Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie czy Instytut Kaszubski.
Kaszubi wywodzą się bezpośrednio z grupy plemion słowiańskich zwanych Pomorzanami, którzy pierwotnie mieszkali na pograniczu Mazowsza i dawnych ziem pruskich. W VI-VII wieku wywędrowali na Pomorze, gdzie zaczęli tworzyć osobne plemiona ze zwierzchnictwem lokalnych książąt. Mieszko I oraz Bolesław Chrobry narzucili Pomorzanom swoja władzę dzięki budowie grodów i misjom chrystianizacyjnym w Gdańsku i Kołobrzegu.
Czy Kaszuby były niemieckie?
W okresie rozbicia dzielnicowego Pomorze Gdańskie było jedną z dzielnic pozostających pod władzą księcia z Krakowa. Wielkopolskę i Pomorze zjednoczył dopiero Przemysł II, pierwszy od czasu powstania dzielnic król Polski. Gryfici władający Pomorzem Zachodnim w XVI wieku przyjęli luteranizm i stali się książętami Rzeszy.
Przez wieki Kaszubi podlegali różnym wpływom, zwłaszcza niemieckim. Traktat wersalski po I wojnie światowej włączył większość Kaszub do II Rzeczpospolitej. Tylko zachodni skraj regionu znalazł się w Rzeszy, a niewielka część na wschodzie w granicach Wolnego Miasta Gdańska. Wkrótce po wybuchu II wojny światowej hitlerowcy wymordowali tysiące Kaszubów w ramach tzw. Intelligenzaktion. Ci, którzy przeżyli musieli podpisać niemiecką listę narodowościową, a osoby, które odmówiły zostały wywiezione do obozu koncentracyjnego lub przesiedleńczego.
Kaszubi: spór o tożsamość
Czy Kaszubowie to Polacy? Gdańsk w czasach Świętopełka II Wielkiego był stolicą niepodległego państwa. W tradycji kaszubskiej szczególnie zapisało się panowanie króla Jana III Sobieskiego, który posiadał spore dobra w okolicy Pucka. Szlachta kaszubska licznie wzięła udział w odsieczy wiedeńskiej, co upamiętniono umieszczeniem w jej herbach gwiazd i półksiężyców. W wyniku pierwszego rozbioru Polski w 1772 roku cały obszar zamieszkiwany przez Kaszubów znalazł się w Królestwie Prus. Prusacy dążyli do zgermanizowania ludności kaszubskiej, zwłaszcza wyznania protestanckiego.
Tradycja kaszubska przetrwała m.in. dzięki unikatowemu językowi. Alfabet kaszubski powstał w drugiej połowie XIX wieku. Przez dziesięciolecia język kaszubski nie był uznawany za osobny język, a jedynie za dialekt języka polskiego. Używana obecnie forma pisana języka kaszubskiego jest ewolucją formy zaproponowanej w 1879 przez Floriana Ceynowę.
Jaki charakter mają Kaszubi? Kaszubi są przywiązani do tradycyjnych wartości, religii i rodziny, często tworzą wielopokoleniowe rodziny. Osoby niechętne Kaszubom twierdzą, że mają oni czarne podniebienie, co odnosi się do osób szczególnie złośliwych. Jak twierdzą historycy, czarne podniebienie wymyślili Niemcy, którzy nie szanowali Kaszubów.
Kaszubi mniejszość narodowa czy etniczna
Obecnie w Polsce mieszka ok. 400 tys. osób posługujących się językiem kaszubskim, z tego ok. 100 tys. deklaruje, że jest to ich język ojczysty. Kaszubom udało się jako jedynym spośród mniejszości żyjących w Polsce wprowadzić do szkół język kaszubski. W całym kraju istnieje kilkadziesiąt szkół, w których dzieci uczą się kaszubskiego, istnieje możliwość zdawania z niego egzaminu maturalnego.
Czy Kaszubi są narodem? Język kaszubski jest uznany jako język regionalny, ale prawo nie przyznaje Kaszubom statusu mniejszości etnicznej lub narodowej. W języku kaszubskim wydawane są książki i czasopisma, emitowane są regionalne programy radiowe i telewizyjne. Kaszubski używany jest jako język liturgii w kilkunastu parafiach.
Symbolem przywiązania Kaszubów do polskości są słowa Hieronima Jarosza Derdowskiego „Nie ma Kaszub bez Polonii, a bez Kaszub Polści” („Nie ma Kaszub bez Polski i bez Kaszub Polski”). W Narodowym Spisie Powszechnym z 2011 narodowość kaszubską zadeklarowało 228 tys. osób, w tym 16 tys. osób jako jedyną. Dwie narodowości (polską i kaszubską) zadeklarowało 211 tys. osób, czyli ponad 90 proc. deklarujących narodowość kaszubską.
