Tekst i zdjęcia: Marcin Wilga
Wiosna – ach, to ty!
Marek Grechuta
W okresie zimy, zwłaszcza srogiej – kiedy panują niskie temperatury, a wokół zalega gruba warstwa śniegu – wszyscy marzymy o wiośnie, o cieple i dłuższych słonecznych dniach.
Astronomiczna wiosna rozpocznie się w dzień równonocy wiosennej, co oznacza, że zarówno dzień, jak i noc będą trwać tyle samo; promienie słoneczne padają wówczas prostopadle na równik. Od tego momentu dzień będzie się stopniowo wydłużał jeszcze przez trzy miesiące. W tym roku astronomiczny początek wiosny rozpocznie się 20 marca – punktualnie o godzinie 11:29.
A jak reaguje świat natury na koniec zimy? Po czym to poznać? Jest wiele symptomów wskazujących na powrót wiosny, wystarczy poobserwować wybrane gatunki roślin i zwierząt. Dotyczy to także i grzybów.
Na przykład – wyższe temperatury w lutym tego roku sprawiły, że pojawiły się już owocniki przepięknego mrozoodpornego gatunku grzyba – czarki austriackiej (Sarcoscypha austriaca).
Owocniki wspomnianego grzyba mają kształt miseczki z intensywnie szkarłatnym tudzież karminowym wnętrzem; rzadko swoimi rozmiarami przekraczają średnicę 5 cm. Wyrastają głównie w lasach łęgowych, na leżącym drewnie kilku gatunków drzew, m.in. wierzby szarej, olszy szarej oraz klonu zwyczajnego; pod względem ekologicznym czarka ta należy zatem do saproksylobiontów (ksylon – to po grecku drewno, a saprotrof, inaczej saprobiont – to organizm odżywiający się martwą materią organiczną). Gdy drewno dodatkowo porastają mchy, tworzy się prawdziwa wczesnowiosenna barwna kompozycja. W latach 2004-2014 gatunek ten podlegał ochronie ścisłej. Liczne doniesienia o nowych stanowiskach czarki w Polsce, świadczące, że nie jest ona gatunkiem zagrożonym, spowodowały skreślenie jej z listy grzybów specjalnej troski.
Spośród wczesnowiosennej flory pierwszeństwo na pewno należy się oczarowi japońskiemu (Hamamelis japonica). Już z samej nazwy można się domyślić, że to obcy gatunek introdukowany do naszych parków i ogrodów. Jest krzewem tudzież małym drzewem do ok. 3 m wysokości. Kwitnie od stycznia do marca. Kwiaty są intensywnie żółte z purpurowo zabarwionym wnętrzem; nie są wrażliwe na przymrozki. W wierzeniach ludowych oczar zaliczany jest do roślin czarnoksięskich. Powodem tej kwalifikacji jest owoc – czarna torebka, która wyrzucana jest na pewną odległość w wyniku eksplozji (zjawisko autochorii).
Z rodzimych wcześnie kwitnących roślin należy wymienić wawrzynka wilczełyko (Daphne mezereum). Nazwę łacińską nadał mu słynny szwedzki botanik Karol Linneusz, dopatrzywszy się podobieństwa jego owoców do lauru. Według mitologii greckiej w laur została zamieniona przez Geę rusałka Daphne, która dzięki temu uwolniła się od miłosnych natręctw boga Apolla…
Wawrzynek wilczełyko jest krzewem do ok. 130 cm wysokości. Rośnie w lasach, gdzie podlega częściowej ochronie, a jego mocno pachnące kwiaty pojawiają się zwykle już pod koniec marca. Owocem jest czerwony pestkowiec.
Według kroniki księdza Jana Krzysztofa Kluka (1739-1796), dawni karczmarze dodawali owoce wawrzynka do piwa. W ten sposób podnosili „moc” tego napitku, jednak… Nie wszyscy degustatorzy tak przyrządzonego trunku przeżywali z powodu toksycznych substancji zawartych w tym „dodatku”. Wawrzynek należy bowiem do roślin trujących – zawiera toksyczne glikozydy: dafninę i dafnetynę, oraz drażniącą żywicę mezereinę.
Dowodem powrotu wiosny jest również aktywność niektórych owadów, np. jednocentymetrowego pluskwiaka różnoskrzydłego kowala bezskrzydłego, inaczej dwuplamka (Pyrrhocoris apterus). Często występuje on w gromadach, w których można wyodrębnić osobniki dojrzałe (imago) oraz larwy. Najczęściej opanowuje lipy i żywi się jej nasionami, potrafi także spożywać martwe owady i ślimaki. W tym roku pluskwiaki te są już od tygodnia aktywne, czego dowodem jest zamieszczona poniżej fotografia.
To tylko wybrane dowody świadczące o zbliżaniu się wiosny. Niech skłonią nas do wiosennych spacerów oraz wpłyną pozytywnie na nasze samopoczucie.
Pozdrawiam wszystkich poszukiwaczy tegorocznej wiosny. Borsuk.
***
Odgłosy wiosny – film (8 marca 2016 roku)
