nauka kaszubskiego

Nauka języka kaszubskiego – gdzie i jak zacząć?

Kaszubski nie jest gwarą. To język regionalny należący do grupy języków zachodniosłowiańskich, którego status prawny reguluje ustawa z 2005 roku o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz języku regionalnym. W języku kaszubskim wydawane są książki i czasopisma oraz nadawane programy w radio i telewizji. Można w tym języku zdawać egzamin maturalny. Gdzie nauczymy się kaszubskiego?

Za ojca literatury kaszubskiej uznawany jest Florian Ceynowa (1817-81), który utworzył własny alfabet, pisownię oraz gramatykę. Pierwszym poetą i literatem kaszubskim był Hieronim Derdowski (1852-1902). W poemacie „Ò Panu Czôrlińsczim co do Pùcka pò sécë jachôł”, gdzie opisał geografię i historię Kaszub oraz folklor kaszubski, znajduje się sławny dwuwiersz „Ni ma Kaszub bez Pòlonii, a bez Kaszub Pòlsczi”.

Co to jest język kaszubski

Język kaszubski jest jednym z języków pomorskich, który usamodzielnił się najprawdopodobniej ok. XIV wieku. Językoznawcy twierdzą, że przyczyną wyodrębnienia się kaszubszczyzny z innych języków słowiańskich było m.in. gromadzenie się ludności etnicznie kaszubskiej na terenach wzdłuż wybrzeża aż do południowej granicy Pomorza na Noteci. Jednak w miarę upływu czasu granice językowe kaszubszczyzny ulegały zmianie.

Obecnie granice te tworzą następujące miejscowości: Gdańsk – Czersk – Chojnice – Człuchów – Miastko – Słupsk. Używanie kaszubskiego nie rozkłada się równomiernie na wszystkich terenach kaszubskich, np. w Puckiem lub rejonie Strzepcza mówią po kaszubsku właściwie wszyscy, a w Gdańsku na ok 50 tys. Kaszubów niewiele osób posługuje się tym językiem na co dzień.

Słownik kaszubski

Polskę zamieszkuje około 400 tys. osób posługujących się językiem kaszubskim, z których ponad 100 tys. deklaruje go jako język ojczysty. Na Pomorzu język kaszubski używany jest jako język liturgii w kilkunastu parafiach. Aktywne są skupiska kaszubskich emigrantów w Kanadzie. Mniej liczni Kaszubi przebywają także w Niemczech i USA.

Niektórzy językoznawcy żartują, że język kaszubski jest starszy niż polski, gdyż wiele słowiańskich wyrazów w języku polskim zanikło, a w kaszubskim wciąż istnieją. Są też tacy, którzy uważają, że to nie język, lecz tylko gwara kaszubska. Do najpopularniejszych zwrotów po kaszubsku należą: przywitanie: niech bãdzë pòchwôlony Jezës Christus lub dobri dzéń. Można też powiedzieć nieoficjalnie „cześć”: witôj, witôjtaż. Na pożegnanie powiemy: do ùzdrzeniô, ostani z Bògã, ostańta z Bògã, a dziękując: Bóg zapłac, dzãka, dzãkùjã! Przeprosiny to przeprôszóm.

Tłumacz kaszubskiego

Kaszëbskò-pòlsczi słowôrzk:

amt – urząd

Anielczik – Anglik

chëcz – dom

danka – choinka

darënk – prezent

farwa – kolor

fela – błąd

gardzëk – miasteczko

gazétnik – dziennikarz

kamrôt – kolega

Czy język kaszubski jest trudny? Istnieje przekonanie, że to dla Polaka trudny język, ale spotkaliśmy opinie, że gramatyka jest zdecydowanie prostsza, przystępniejsza i bardziej logiczna. Myląca bywa jednak ortografia. Aby zilustrować zasadzki językowe czyhające na Polaków podczas nauki tego języka przywołajmy zabawne słowa po kaszubsku. Gbùr to bogaty gospodarz, kùla – dziura, chójka – sosna, larwa – maska, pùpa – lalka.

Gdzie można nauczyć się języka kaszubskiego

Na Pomorzu języka kaszubskiego uczy się ok. 20 tys. dzieci i młodzieży. Naukę może rozpocząć każdy uczeń (nie musi posiadać korzeni kaszubskich), którego rodzic złoży odpowiedni wniosek w sekretariacie szkoły. Dla uczniów, którzy zostali zapisani na język kaszubski w szkole, nauka zaliczana jest do obowiązkowych zajęć edukacyjnych (zapis w arkuszu ocen i na świadectwie wśród przedmiotów obowiązkowych, wpływ na klasyfikację i promowanie).

Niedawno Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji ogłosiło podział dotacji celowych w roku 2024. Należą do nich dotacje na język kaszubski, w tym kursy języka kaszubskiego, letnia szkoła języka kaszubskiego, kultury i historii Kaszub, wydawanie czasopisma ze stronami kaszubskojęzycznymi oraz dodatków kaszubskojęzycznych „Najô Ùczba” i „Stegna”, organizacja konferencji metodyczno-dydaktycznych dla nauczycieli języka kaszubskiego, spotkania piszących po kaszubsku czy działalność Rady Języka Kaszubskiego

Kaszubskie zwyczaje

Folklor Kaszubów propaguje przede wszystkim Kaszubski Park Etnograficzny, gdzie oprócz języka można poznać bogatą kulturę Kaszubów. Główne organizacje to Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie, Stowarzyszenie Ziemia Pucka oraz Stowarzyszenie Discantus. Ważnym uzupełnieniem aktywności kaszubskich organizacji pozarządowych w zakresie rozwoju języka jest działalność regionalnych domów kultury oraz Muzeum Piśmiennictwa i Muzyki Kaszubsko-Pomorskiej w Wejherowie, a także Muzeum Ziemi Puckiej im. Floriana Ceynowy w Pucku.

Czy język kaszubski przetrwa próbę czasu? Z pewnością jest to język na tyle zróżnicowany, że dzisiaj Kaszubom z południa czasem trudno zrozumieć mieszkańca północnej części regionu. W okresie PRL kaszubski był spychany do sfery prywatnej i obecnie jest językiem, w którym rozmawiają między sobą głównie ludzie starsi i pasjonaci. UNESCO wciąż uznaje kaszubski za poważnie zagrożony wymarciem.

Według przyjętej w czerwcu 2015 ustawy o języku regionalnym, w planach było pozwolenie na używanie języka kaszubskiego w urzędach gminnych i powiatowych, ale prezydent Andrzej Duda zawetował ustawę i nie weszła ona w życie. Na szczęście, obecnie w Polsce istnieje ok. 400 szkół, w których dzieci uczą się kaszubskiego. Na Uniwersytecie Gdańskim można studiować kaszubistykę oraz etnofilologię kaszubska, kierunek całkowicie poświęcony kulturze kaszubskiej.

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *